Hem doğal hem de insan yapımı birçok kimyasallar, endokrin sistem olarak bilinen vücut hormonlarını taklit edebilir veya bunlara müdahale edebilir. Endokrin bozucular olarak adlandırılan bu kimyasallar, gelişim, üreme, beyin, bağışıklık ve diğer problemlere yol açabilir.
Endokrin bozucular, bazı plastik şişeler ve kaplar, metal gıda kutuları, deterjanlar, alev geciktiriciler, yiyecekler, oyuncaklar, kozmetikler ve böcek ilaçları gibi birçok günlük tüketilen üründe bulunurlar.
Bazı endokrin bozucu kimyasallar çevrede yavaş yavaş çözünür. Bu özelliği, onları zaman içinde potansiyel olarak tehlikeli hale gelmesine neden olur.
Endokrin bozucu kimyasallar hayvanlarda olumsuz etkilere neden olur. Ancak insanlarda potansiyel sağlık sorunları hakkında sınırlı bilimsel bilgi mevcuttur. İnsanlar tipik olarak aynı anda birden fazla endokrin bozucuya maruz kaldıklarından, insana verdiği zararı değerlendirmek zordur.
Bazı yaygın endokrin bozucular nelerdir?
- Bisfenol A (BPA) – gıda saklama kapları dahil birçok plastik üründe bulunan polikarbonat plastiklerdir ve epoksi reçineler yapmak için kullanılır.
- Dioksinler – herbisit üretiminde ve kağıt ağartmada yan ürün olarak üretilirler, ayrıca atık yakımın da ve orman yangınları esnasında çevreye yayılırlar.
- Perklorat – içme suyu arıtma tesislerinde ve havai fişeklerde bulunan havacılık, silah ve ilaç endüstrilerinin bir yan ürünüdür.
- Perfloroalkil ve Polifloroalkil Maddeler (PFAS) – yangın söndürme köpükleri ve yapışmaz tava, kağıt ve tekstil kaplamalar gibi endüstriyel uygulamalarda yaygın olarak kullanılır.
- Ftalatlar – plastikleri daha esnek hale getirmek için kullanılırlar, ayrıca bazı gıda ambalajlarında, kozmetiklerde, çocuk oyuncakları ve tıbbi cihazlarda da bulunurlar.
- Fitoöstrojenler – tofu veya soya sütü gibi soya ürünlerinde bulunan genistein ve daidzein gibi hormon benzeri aktiviteye sahip bitkilerde doğal olarak oluşan maddelerdir.
- Polibromlu difenil eterler (PBDE) – mobilya köpüğü ve halılar gibi ev ürünleri için alev geciktiriciler yapmak için kullanılırlar
- Poliklorlu bifeniller (PCB) – transformatörler gibi elektrikli ekipman yapımında ve hidrolik sıvılarda, ısı transfer sıvılarında, yağlayıcılarda ve plastikleştiricilerde kullanılırlar
- Triklosan – sıvı vücut yıkama gibi bazı antimikrobiyal ve kişisel bakım ürünlerinde bulunabilir.
İnsanlar endokrin bozucu kimyasallarla nasıl karşılaşır?
İnsanlar tüketilen yiyecek ve içecekler, uygulanan böcek ilaçları ve kullanılan kozmetikler yoluyla endokrin bozuculara maruz kalabilirler. Esasen, bu kimyasallarla temasınız beslenme, hava, cilt ve su yoluyla gerçekleşebilir.
Düşük dozlarda endokrin bozucu kimyasallar bile güvensiz olabilir. Vücudun normal endokrin işleyişi, hormon seviyelerinde çok küçük değişiklikleri içerir, ancak bu küçük değişikliklerin bile önemli gelişimsel ve biyolojik etkilere neden olabileceğini biliyoruz. Bu gözlem, bilim insanlarının, düşük miktarlarda bile olsa, endokrin bozucu kimyasal maruziyetlerin vücudun hassas sistemlerini değiştirebileceğini ve sağlık sorunlarına yol açabileceğini düşünmelerine yol açıyor.
Kaynak: niehs.nih.gov
